Tunus
Dünyada bir çok ülkenin, 2020 yılının evvel aylarında yayılmaya başlamış bulunan Kovid-19 salgını etkilerini hafifleterek ekonomisini canlandırmasına karşın Tunus, yılbaşından itibaren ortaya çıkan politik dengesizlik dolayısıyla 2021'de salgını hafifletecek adımları atma fırsatı bulamadı.
Bu gelişmeler gölgesinde 2021 senesinde amme borcunun üstün dereceli kurda yükselmesinin yanı esna bütçe açığının esbak yıla oldukça katlandığı Tunus'ta, avarelik ile para şişkinliği artım gösterirken ekonomideki büyümede de çöküntü yaşandı.
Ülkedeki politik istikrarsızlık, hükümetin global nakdî piyasalara erişememesine ve mevki kaynaklarını harekete geçirememesine de etken oldu.
Ekonomik çoğalma beklenin altında kaldı
Yılbaşından itibaren ülkenin şahitlik etmiş olduğu politik çekişmeler, ekonomideki çoğalma beklentilerinin gerçekleşmesini de ağır açıdan zorladı. Nitekim Tunus'ta çoğalma rakamlarına bağlı tahminler yüzdelik 4'ten yüzdelik 2,6'ya düşürüldü.
Hatta çoğalma yanında tarafa Tunus ekonomisinin, 2021 yılının evvel çeyreğinde sabık senenin bire yanında zamanına mucibince yüzdelik 1,7 oranında daraldığı halinde kayıtlara geçti. Ülke ekonomisi senenin ikinci çeyreğini yüzdelik 16,2 ve üçüncü çeyreğini de yüzdelik 0,3 çoğalma oranlarıyla kapattı.
Tunuslu tutum uzmanlarına mucibince ise yurt ekonomisinin, bulunan koşullarda 2021 yılını yüzdelik 2,6 büyümeyle kapatması bile çetince görülüyor.
Kamu borcu artmaya bitmeme ediyor
Aslında Tunus'un amme borcu, yatık reis Zeynel Abidin bin Ali'nin yönetimden düşmüş olduğu 14 Ocak 2011'den bu yana artmaya bitmeme ediyor. Nitekim 2009 yılına denli başka duru yurtiçi hasılaya (GSYH) oldukça yüzdelik 43'ü geçmeyen amme borcu, 2020 senesinde yüzdelik 90'ı aştı.
Ülkenin nakdî resmi verileri de amme borcunun üstün dereceli yükselişle 74,21 bilyon dinarı (25,5 bilyon dolar) aut borcu peyda etmek neredeyse 109,23 bilyon dinara (37,6 bilyon dolar) ulaşabileceğine ayraç ediyor.
Tunus'un amme borcu 2020 senesinde 61,29 bilyon dinarı (21,1 bilyon dolar) aut namus borcu peyda etmek neredeyse 93,04 bilyon dinar (32,08 bilyon dolar) adına kayıtlara geçmişti. Ülkenin 2019 yılındaki amme borcu ise 83,33 bilyon dinar (28,7 bilyon dolar) adına açıklanmıştı.
Tunus'ta 2021 yılının aslında bu yana yükselmeye bitmeme fail enflasyon, hanuman ayında 4,9 ile başladı ve evvel teşrin ayında yüzdelik 6,4'e denli çıktı. Temel istihlak ürünlerine müteveccih değer artışları ile stokçuluğa gönül rahatlığı meydana getirilen çağrılara karşın erdemli enflasyonun önüne geçilemiyor.
IMF ile müzakerat sekteye uğradı
Arap Baharı döneminden bu yana idame eden ve Kovid-19 salgınıyla beraberce şimdi da büyüyen konuşu krizlerden kurtulmaya etkin Tunus, 4 bilyon dolarlık acemi güven düşüncesince Mayıs 2021'de Uluslararası Para Fonu (IMF) ile acemi mütalaa sürecine girdi.
Ancak müzakerat düşüncesince Tunus'ta politik istikrarın yanı esna hepsi politik güçler ile millî örgütlerin uzlaşısıyla yaşama geçirilecek bazı konuşu reformlar isteniyor.
IMF ile müzakerelere, 25 Temmuz'da açıklayan Cumhurbaşkanı Kays Said'in kararlarının getirmiş olduğu politik ipham dolayısıyla açıklık verildikten sonradan teşrinisani ayında baştan başlandı.
IMF'nin Tunus'a desteklerini sürdürdüğüne değgin daim tekrarlanan açıklamalara karşın Tunus ile IMF'nin yanında mutabakata vardığına bağlı arasında yanında gösterge yok.
Bütçedeki açıkça iç borçlanmayla kapatılmaya çalışılıyor
Devletin esenlik kaynaklarını akla yatkın istimal anlamında sergilenen başarısızlık, Tunus hükümetinin hem konuşu çoğalma oranında tıpkı zamanda bütçe açığındaki beklentilerini baştan gözden geçirmeye ahlaksız bıraktı.
Tunus'un 2021 nakdî resmi verilerine mucibince hükümet, bütçe açığını 7,097 bilyon dinardan (2,44 bilyon dolar) 9,97 bilyon dinara (3,37 bilyon dolar) çıkardı.
Hükümet, şu anda bütçedeki bu açığı iç borçlanmayla kapatmaya çalışıyor.
Tunus'ta salname bütçenin yükünü fazla en şişman etkenlerden bir tanesi keyif krizi olurken, 2020 yılındaki müstevli önlemleriyle kapanan gezim piyasasının de gelirleri de düşüt ölçüde seyretti. Dolayısıyla Tunus hükümeti, 19,6 bilyon dinar (6,75 bilyon dolar) borçla kaynaklarındaki açıkları metres gereksinimi duydu.
İşsizlik oranında da artım oldu
Kovid-19 salgınının yayılmış olduğu günden bu yana getirilen önlemler ve vatandaşa müteveccih karantina uygulamaları dolayısıyla Tunus'ta avarelik oranlarının herhangi yanında sabık devir arttığı gözlendi. Geçen senenin evvel çeyreğinde yüzdelik 15,1 bulunan avarelik payı 2020'nin ikinci çeyreğinde yüzdelik 18'in üstünde çıktı.
Tunus'taki avarelik rakamları, bu yıl dünyada salgının tesirini kaybetmesiyle canlanan ekonomiye karşın çöküntü hesabına yükselmiş oldu. mesela 2021 yılının evvel çeyreğinde yüzdelik 17,8 bulunan avarelik oranı, ikinci çeyrekte yüzdelik 17,9 ve üçüncü çeyrekte de yüzdelik 18,4'e yükseldi.
Tunus'taki acemi politik kriz
Tunus'u 20 yıldan derinliğine müddet güçlü yumrukla yönetmen Zeynel Abidin bin Ali iktidarının sonunu getiren Yasemin Devrimi'nin 11. senesinde yurt acemi yanında politik buhran yaşıyor.
Cumhurbaşkanı Kays Said, 25 Temmuz'da anons etmiş olduğu yılgı kararlarla parlamentonun çalışmalarını dondurdu ve mebus dokunulmazlıklarını kaldırdı.
Said, 22 Eylül’de acemi kararnamelerle yetkilerini levent uzadıya icra organını ağız ağıza kendine bağladı.
Tunus Cumhurbaşkanı, akıbet adına devrimin yıl dönümüne biraz devir kaldığında açıklamış olduğu "siyasi krizden çıkışın sefer haritası" ile ülkede 17 Aralık 2022'de er umumi seçime gidileceğini ve o vakte denli Meclisin gizli kalacağını duyurdu.
Cumhurbaşkanı'nın almış olduğu hepsi bu kararlar, ülkede yanında çeşit "istisnai durum" oluşmasına sefer açtı.
