İstanbul
BM, Aralık 2015'te düzenlemiş bulunduğu umumi astronomi toplantısında, 5 Kasım'ı "Dünya Tsunami Farkındalık Günü" namına onama etti.
AA muhabiri, Birleşmiş Milletler (BM) ve Dünya Sağlık Örgütü (DSÖ) verilerinden akıbet 100 sene ortamında gerçekleşen tsunamileri, meydana yetişme nedenlerini, toplumlar üstündeki etkisini, tsunamiden sonraları oluşan tehlikeleri ve yaşanmış bulunan dirilik kayıplarını derledi.
Bu kapsamda BM'nin 2020'de yayımladığı tutanağa göre, tsunami felaketi, önümüzdeki 10 sene ortamında evren nüfusunun yüzdelik 50'sini zılgıt edecek boyutlara ulaşacak.
Raporda, akıllıca politikalar ve önlemlerin ilkin yaşama geçirilmesinin muhtemel felaket senaryolarını önlemeye araştırma görevlisi olabildiği belirtildi.
Tsunamiyi en kazalı doğal afetler kapsamına meydan BM, tsunamiye eğik alanlarda kentleşmenin ve turizmin önüne geçilmesini, huysuz hâlde baş döndürücü sayıda insanoğlunun riziko dibine girebileceği uyarısında bulundu.
Sri Lanka, Hindistan, Endonezya, Tayland ve Japonya, tsunamiden en baş döndürücü etkilenen devletler ortada evvel sıralarda arsa aldı.
Japonca müşterek fehva bulunan "Tsunami" "tsu" (liman) ve "nami" (dalga) kelimelerinden oluşuyor. Güçlü müşterek su altı depreminin ürettiği müşterek saf dev umman dalgasını tarif etmek düşüncesince "tsunami" terimi kullanılıyor.
Gücü Richter ölçeğine uyarınca minimum 6,5 bulunan su altı depremleri tsunamileri oluşturabiliyor.
Deprem haricinde arsa kayması, volkanik patlama, çokluk altı heyelanı ve kıran kayalıklarının düşmesi de tsunamileri tetikleyebiliyor.
100 yılda tsunamiden 260 bin eş öldü
BM ve Dünya Sağlık Örgütü (DSÖ) verilerine uyarınca akıbet 100 sene ortamında gerçekleşen 58 tsunami kararı 260 bine benzeyen insanoğlu yaşamını kaybetti.
Hindistan, Endonezya, Maldivler, Myanmar, Sri Lanka, Tayland ve Japonya’nın en baş döndürücü tsunami gerçekleşen devletler bulunduğu biliniyor.
Son zamanlarda UNESCO Oşinografi Komisyonu (IOC), tsunami er ikaz hizmetlerini eş güdümlü kılmak düşüncesince müşterek saf emek vermek yürütüyor.
Bu maksatla Pasifik, Hint Okyanusu, Karayipler ve Kuzey-Doğu Atlantik, Akdeniz ve Bağlantılı Deniz yerleri düşüncesince dört ayrı Tsunami Erken Uyarı İstasyonu ve Azaltma Sistemi kuruldu.
UNESCO, bu çalışmalarıyla tsunami felaketlerinde dirilik ve dünyalık kayıplarını en örgen ıskat kılmak düşüncesince yapılması müstelzim çalışmalar dair farkındalığı artırmayı amaçlıyor.
IOC, organ devletlerde gerçekleştirdiği yetişek programlarıyla da tsunami iletişimi ve boşaltma tatbikatları düzenliyor.
Tarihin en şişman 10 Tsunamisi
26 Aralık 2004’te Endonezya'nın Sumatra kıyılarında 9,1 büyüklüğündeki sarsıntı sonrası tsunami felaketi yaşandı. 30 kilometre derinlikte meydana geldiği kestirim edilen sarsıntı sonrası oluşan 50 m. yükseklikteki dalgalar Meubolah, Sumatra’da 5 kilometre içeriye derece ilerledi. Olayda kısaca 230 bin eş yaşamını kaybetti.
11 Mart 2011'de Japonya'nın Kuzey Pasifik kıyısında meydana mevrut tsunami 18 binden müşterek tomar insanoğlunun yaşamını kaybetmesine sebep oldu. Japonya'nın maşrık kıyısında oluşan 10 m. yüksekliğindeki dalgalar, 452 bin ferdin eğreti barınaklara taşınmasına sebep oldu.
1 Kasım 1755'te Portekiz’in Başkenti Lizbon'da meydana mevrut 8,5 büyüklüğündeki sarsıntı sonrası oluşan 30 m. yüksekliğindeki dalgalar, Portekiz ve Güney İspanya’nın günindi kıyısındaki nice şehri ve Fas'ı ağırbaşlı müşterek halde etkiledi. Deprem ve tsunami sonrası Portekiz, Fas ve İspanya’da kısaca 6 bin eş yaşamını kaybetti.
27 Ağustos 1883'te Endonezya'da Krakatau Kaldera volkanının patlaması kararı meydana mevrut tsunami, Anjer ve Merak kasabalarını yıktı. Tsunami kararı 38 bin, volkanik patlama kararı ise 2 bin eş edinmek neredeyse toplamda 40 bin yöreleri insanoğlunun yaşamını kaybetmiş bulunduğu açıklandı.
20 Eylül 1498'de Japonya'nın Enshunada Denizi'nde 8,3 büyüklüğünde müşterek sarsıntı bulunduğu kestirim ediliyor. Deprem kararı oluşan tsunaminin, Kii, Mikawa, Surugu, Izu ve Sagami kıyılarını etkilediği ve 31 bin ferdin yaşamını kaybetmiş bulunduğu belirtiliyor.
28 Ekim 1707'de gene Japonya Nankaido'da meydana mevrut 8,4 büyüklüğündeki depremin Kyushyu, Şikoku ve Honshin kıyılarını etkilediği ve dalgaların 25 metreye derece yükseldiği belirtiliyor. Tsunaminin etkilediği alanda baş döndürücü sayıda iskân yerinin hasar görmüş bulunduğu ve kısaca 30 bin dirilik kaybının yaşandığı kayıtlara geçti.
15 Haziran 1896'de Japonya'nın Sanriku sahasında 7,6 namına kestirim edilen sarsıntı ve peşi sıra gerçekleşen tsunaminin 11 binden müşterek tomar evi yıktığı 22 bin ferdin de ölümüne sebep bulunduğu belirtiliyor. 38 m. yükselen dalgaların başkaca Çin'in maşrık kıyılarını etkilediği ve 4 bin ferdin ölümüne sebep bulunduğu raporlarda arsa aldı.
13 Ağustos 1868'de Şili'nin kuzeyinde 8,5 büyüklüğündeki depremden sonraları oluşan ve dalavere boyu 21 m. bulunduğu kestirim edilen tsunaminin ise 3 güneş sürdüğü ve kısaca 25 bin ferdin ölümüne sebep bulunduğu kayıtlara yansıdı.
24 Nisan 1771'de Japonya'nın Ryukyu Adaları'nda gerçekleşen 7,4 büyüklüğündeki depremin bölgedeki nice talibi etkilediği, 85 m. yüksekliğindeki dalgaların en şişman ziyanı Ishigaki Adası'na verdiği belirtiliyor. Bu felakette kısaca 12 bin ferdin öldüğü tabir ediliyor.
18 Ocak 1586'da Japonya'nın Ise Bay sahasında meydana mevrut 8,2 büyüklüğündeki sarsıntı tsunamiye sebep evet ve dalgalar 6 metreye derece yükseldi. Can kaybı sayısı ise bilinmiyor.